Prawo pracy określa m.in. jakie zadania musi spełnić każdy pracodawca. Jednym z obowiązków właścicieli firm jest opłacenie składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za siebie i pracowników. Są to składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe, zdrowotne oraz opcjonalnie chorobowe. Jeżeli pracodawca nie wywiązuje się z tego zadania, to może spodziewać się poważnych konsekwencji finansowych, a nawet może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Składki na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne pracowników powinny być opłacone do 15 dnia miesiąca. Powyższa data obowiązuje każdego przedsiębiorcę i jest ustalona odgórnie. ZUS nie przypomina o tym w żaden sposób, dlatego w interesie pracodawcy jest przestrzeganie wyznaczonych terminów.

Pracownik może samodzielnie sprawdzić status płatności swoich składek, np. przy pomocy Platformy Usług Elektronicznych ZUS.

W przypadku powzięcia wiedzy przez pracownika o istnieniu zaległości w płatnościach składek powinien on walczyć o swoje i w pierwszej kolejności złożyć pisemny wniosek do pracodawcy.

Pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika, w jaki sposób złożony przez niego wniosek rozpatrzył –  pracodawca ma na to 60 dni liczonych od dnia wpływu wniosku. To czas, w którym pracodawca zazwyczaj podejmuje (a przynajmniej powinien był podjąć) konkretne kroki – dowiaduję się z czego wynika brak zaksięgowania składek, uzupełnia ewentualne braki w dokumentacji, czasem i reguluje od razu zaległe składki. Ma na to kolejne 30 dni od dnia poinformowania o tym pracownika.

Jeżeli jednak wniosek złożony u pracodawcy nie przyniósł oczekiwanego rezultatu należy wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego bezpośrednio do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Do wniosku należy dołączyć umowę o pracę/zlecenie zawartą z pracodawcą, a także wszelkie posiadane aneksy do ww. umowy oraz PIT-y, które będą stanowiły dowód na wysokość pobieranego wynagrodzenia, od którego powinny być odprowadzane składki.

Zgodnie z brzmieniem art. 35 § 3 kodeksu postępowania administracyjnego ZUS powinien zakończyć postępowanie wyjaśniające „nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania”.

Jakie konsekwencje poniesie pracodawca w przypadku nieopłacenia składek ZUS w terminie?

Jeżeli po zbadaniu sprawy przez ZUS okaże się, że pracodawca istotnie nie odprowadzał wymaganych składek lub odprowadzał je w nieodpowiedniej wysokości, ZUS wezwie pracodawcę do uregulowania należnych sum. Ponadto nałoży na niego odsetki za zwłokę w płatności.

Dodatkowo Zakład Ubezpieczeń Społecznych może nałożyć na pracodawcę dodatkową opłatę w wysokości do 100% nieopłaconych składek.

W przypadku, kiedy pracodawca notorycznie wzbrania się przed uiszczeniem należnych składek, ZUS może wszcząć postępowanie egzekucyjne i wymusić ściągnięcie długu.

W przypadku gdy pracodawca nie będzie uiszczał składek w sposób uporczywy lub złośliwy może zostać dodatkowo pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 218 § 3 kodeksu karnego.

Możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika

Zgodnie z art. 55 ust. 1(1) ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (j.t. Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni.

Składki na ZUS są częścią wynagrodzenia i są z niego potrącane. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000r. (I PKN 516/99 Pr.Pracy 2000/9/36) obowiązkiem pracodawcy jest terminowa wypłata wynagrodzenia, tak więc odprowadzanie nieterminowe bądź nie w pełnej wysokości stanowi naruszenie podstawowych obowiązków przez pracodawcę co upoważnia pracownika do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.

Pracownik może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia na podstawie komentowanego przepisu w formie pisemnej z podaniem przyczyny. Należy jednak pamiętać, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracownika wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Konsekwencje dla pracownika

Należy podkreślić, że to nie opłacone, ale należne składki pracowników stanowią podstawę wymiaru świadczeń. Zgodnie z art. 5 ust. 4 i 5 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy składkowe uwzględnia się jako okresy ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej), bez względu na to, czy płatnik niebędący ubezpieczonym opłacił za niego składki, ponieważ przy weryfikacji okresów uwzględnianych do ustalenia prawa i wysokości emerytury lub renty nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki tylko, gdy płatnik składek zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (płatnikami takich składek) nie opłacił składek na takie ubezpieczenia społeczne (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2016 r., II UK 194/15, z dnia 6 kwietnia 2007 r., II UK 185/06, OSNP 2008 nr 9-10, poz. 143 czy z dnia 7 marca 2017 r., III UK 84/16).

W konkluzji, niepokryte wpłatami zaległości składkowe na rzecz pracowników nie powodują zmniejszenia przyszłej emerytury czy renty. Zatem z punktu widzenia ubezpieczonych – pracowników kolejność zaliczania wpłat na należności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie pociąga za sobą negatywnych skutków./ŁK