Nie każdy zatrudniony jest pracownikiem i nie każda praca musi być wykonywana w oparciu o umowę o pracę. Dopuszczalne jest również wykonywanie pracy na podstawie innego rodzaju umowy tzw. umowy cywilnoprawnej. Najpopularniejsze tego typu umowy to umowa zlecenia i umowa o dzieło.
Cechą wspólną wszystkich umów cywilnoprawnych jest to, że nie mają do nich zastosowania przepisy prawa pracy (np. dotyczące urlopu, minimalnego wynagrodzenia za pracę, a także przepisy przewidujące ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę). Wyjątkiem są przepisy z zakresu bhp, które obowiązują także osoby zatrudnione na innej podstawie niż umowa o pracę.
W wielu przypadkach zawarcie np. umowy zlecenia zamiast umowy o pracę jest zupełnie uzasadnione. Problemem są jednak sytuację, w których, z różnych względów, strony (a najczęściej pracodawcy) próbują ukryć faktycznie łączący ich stosunek pracy pod pozorem zawarcia umowy cywilnoprawnej. W takich przypadkach pokrzywdzony pracownik może dochodzić ustalenia istnienia stosunku pracy na drodze sądowej.
Cechy stosunku pracy.
W sporach o ustalenie istnienia stosunku pracy decydujące znaczenie zawsze mają rzeczywiste ustalenia stron, a nie treść spisanej pomiędzy nimi umowy.
Należy przy tym pamiętać, że przy rozstrzyganiu bardziej skomplikowanych i niejednoznacznych spraw sąd będzie brał pod uwagę zarówno treść umowy jak i wolę towarzyszącą stronom przy zawieraniu umowy.
Jeśli w sprawie sądowej pracownik udowodni, że zawarta przez niego umowa miała wszystkie lub większość cech umowy o pracę, sąd powinien wydać wyrok, w którym ustali, że pomimo podpisania umowy zlecenia czy o dzieło, strony w rzeczywistości łączyła umowa o pracę.
Można wyróżnić co najmniej kilka cech umowy o pracę.
- Podporządkowanie pracownika pracodawcy przy wykonywaniu określonej pracy. Jeśli takie podporządkowanie istnieje mówi się wówczas o pracy „pod kierownictwem pracodawcy”. Oznacza ona możliwość wydawania pracownikowi wiążących go poleceń, które precyzują czas, miejsce i sposób wykonywania pracy. Podporządkowanie pracownika oznacza także jego stałe pozostawanie do dyspozycji pracodawcy, a także kontrolowanie wyników pracy pracownika.
- Brak możliwości wyznaczenia zastępcy. Za ustaleniem istnienia umowy o pracę może przemawiać uzgodnienie obowiązku osobistego świadczenia pracy przez pracownika.
- Dla umowy o pracę charakterystyczne jest także to, że wszystkie czynności pracownika dokonywane są na ryzyko pracodawcy. Chodzi przy tym nie tylko o ryzyko ekonomicznego powodzenia przedsięwzięcia, ale również o to, że to pracownik nie ponosi konsekwencji nieusprawiedliwionej nieobecności (np. ze względu na chorobę) i niezawinionego przestoju (np. otrzymuje wynagrodzenie w wypadku, gdy na skutek awarii praca linii produkcyjnej ulega zatrzymaniu).
- Czasem można się spotkać ze stanowiskiem, że dla umowy o pracę charakterystyczne jest świadczenie pracy w codziennych i stałych odstępach czasu. Np. codziennie od 9 do 17. Nie jest to cecha rozstrzygająca, ale z reguły takie właśnie sztywne ramy czasowe przemawiają za tym, że sporny stosunek prawny uznać za umowę o pracę.
- Wykonywanie pracy w zespole (w strukturze) pracodawcy.
- Korzystanie ze sprzętu pracodawcy.
- Wykonywanie pracy w siedzibie pracodawcy na zorganizowanym miejscu pracy.
- Uzyskiwanie wynagrodzenia o stałej wysokości.
Warto też powiedzieć, że jest kilka elementów, które mogą dyskwalifikować istnienie stosunku pracy np. konieczność odpracowywania urlopu.
Dlaczego warto dochodzić ustalenia istnienia umowy o pracę?
Przede wszystkim jeżeli pracownikowi uda się wykazać, że faktycznie łączy go z pracodawcą umowa o pracę, uzyska on związane z tym faktem uprawnienia emerytalno-rentowe. Należy pamiętać, że umowa cywilnoprawne nie są oskładkowane.
Jednocześnie w przypadku gdy pracodawca bez powodu rozwiązał umowę zlecenia lub inną umowę cywilnoprawną, pracownik może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy po to, żeby uzyskać od tego pracodawcy odszkodowanie lub możliwość powrotu do pracy.
Ustalenie istnienia stosunku pracy może powodować powstanie po stronie pracownika konkretnych wymiernych roszczeń finansowych np. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, odprawy z tytułu zwolnień grupowych czy odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszenie przepisów prawa pracy./ŁK
