Co do zasady, karnie odpowiada ten, kto ukończył lat 17 i po ukończeniu 17 roku życia popełnił przestępstwo. Od tej reguły zdarzają się jednak wyjątki. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się takich przestępstw, jak: zamach na życie Prezydenta RP, zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ,sprowadzenie katastrofy, piractwo, sprowadzenie katastrofy w ruchu, zgwałcenie lub wymuszenie czynności seksualnej, czynna napaść na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybranej, wzięcie lub przetrzymywanie zakładnika oraz rozbój, może odpowiadać karnie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Zatem najniebezpieczniejsi sprawcy najpoważniejszych czynów mogą odpowiadać, jak Ci, którzy ukończyli lat 17. Ustawodawca zdecydował się na taki krok po to, aby chronić społeczeństwo przed najbardziej zdemoralizowanymi młodymi ludźmi, dla których nawet umieszczenie w zakładzie poprawczym nie zrealizuje swoich celów. W takim wypadku jednak orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. Dlatego pomimo zrównania zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej, to sama represja karna będzie jednak mniej dotkliwa dla sprawcy.

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek (czyli czyn zagrożony dolną granicą ustawowego zagrożenia niższą, niż 3 lata) po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Zatem co do zasady nieletni nie odpowiadają na podstawie kodeksu karnego. Wobec nich znajdują zastosowanie przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. Należy pamiętać, że w postępowaniu przeciw nieletniemu nie stosuje się kar, ani środków karnych, a jedynie środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Wobec nieletnich sąd rodzinny może nałożyć takie obowiązki, jak:

1) udzielić upomnienia lub zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej./BJ