Tytułem wstępu zwrócić należy uwagę, że orzeczenie rozwodu czy sądowne orzeczenie separacji między małżonkami powoduje ustanie wspólności ustawowej pomiędzy małżonkami. Jednakże życie niejednokrotnie pokazuje, że małżonkowie przed podjęciem o rozstaniu przez długi okres czasu nie żyją ze sobą, a więc każdy z małżonków jest dysponentem określonego majątku wspólnego małżonków, a mając faktyczną pieczę nad składnikami majątkowymi może zaciągać zobowiązania, za które będzie odpowiedzialny również drugi z małżonków. Doskonałym przykładem będzie tutaj zaciąganie przez jednego z małżonków pożyczek np.: na zakup telewizora, pralki, lodówki, etc.  Z tych też powodów małżonek, który nie zaciągał zobowiązań jest zainteresowany ochrona swojego majątku przed ewentualnym postępowaniem komorniczym. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie Państwu przesłanek ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną niż dzień wniesienie powództwa.

Artykuł 52 ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (zwany dalej krio), tj.  z dnia      9 marca 2017r. (Dz. U. z 2017r., poz. 682 ze zm.) określa podstawy sądowego ustalenia rozdzielności majątkowej między małżonkami. Powyższy przepis może zostać zastosowany gdy małżonkowie nie zawierali umów majątkowych małżeńskich zmierzających do wyłączenia wspólności ustawowej małżeńskiej, a więc do osób (małżonków), w których małżeństwach obowiązuje wspólność ustawowa małżeńska.

W myśl § 1 art. 52 krio z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej. Z kolei zgodnie z brzmieniem § 2 art. 52 krio rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Powyższe brzmienie przepisu może rodzić wątpliwości natury interpretacyjnej; otóż do jakiego okresu czasu rozwiedziony małżonek może żądać orzeczenia ustalenia przez sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną? Odpowiadając na tak postawione pytanie należy zwrócić uwagę Czytelnika, że zgodnie z brzmieniem zdania 2 § 2 art. 53 krio sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „małżonkowie” wprost dowodzi, że ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest możliwe „z ważnych powodów” i jedynie przed ustaniem wspólności ustawowej małżeńskiej.

W tym miejscu zwrócić należy uwagę, ż zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994r., w sprawie III CZ 44/94 orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą. Powyższe oznacza, że wytoczyć powództwo o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data wytoczenie powództwa jest możliwe jedynie przed uprawomocnieniem wyroku rozwodowego.

Zwrócić należy również uwagę, że sąd może orzec – ustalając rozdzielność majątkową z datą wsteczną – również w przypadku zaistnienie ważnych powodów. Co prawda Kodeks rodzinny                         i opiekuńczy nie definiuje ważnych powodów, a jego rozumienie kształtują doktryna i judykatura uznając, że ustrój małżeńskiej ustawowej wspólności majątkowej ma na celu wzmocnienie rodziny oraz zapewnienie jej stabilnej bazy materialnej i najlepiej realizuję zasadę równych praw obojga małżonków w dziedzinie stosunków majątkowych, stanowiących materialna podstawę funkcjonowania rodziny. Zgodnie z orzecznictwem ważnymi powodami mogą być w szczególności: okoliczności, że małżonkowie żyją w rozłączeniu (separacja faktyczna), trwonienie majątku, alkoholizm, narkomania, hazard, uporczywy brak przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, uporczywe dokonywanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych pociągających za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły dobra rodziny. Również nadmierne obciągnie majątku wspólnego odpowiedzialnością za długi własne małżonka poważnie zagrażające dobru rodziny lub dorobkowi małżonka należy uznać za ważne powody. W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976r. (III CZP 56/75) Sąd najwyższy wskazał, że sąd powinien uwzględnić wniosek małżonka o zniesienie wspólności majątkowej ze sutkiem wstecznym w przypadku gdy dobro rodziny za tym przemawia, a zwłaszcza gdy małżonkowie od dłuższego okresu czasu pozostają w separacji faktycznej. Ważnym jest jednak, że uznanie separacji faktycznej za przesłankę ustanowienia rozdzielności majątkowej jest fakt, że z reguły, małżonkowie żyją razem, wspólnie zarządzają swoim majątkiem, prowadzą wspólną gospodarkę finansowa, co ustaje z chwilą faktycznego rozłączenia małżonków. Z chwila tą nie mają więc wpływu na decyzje drugiego z małżonków odnośnie majątku wspólnego. Tak więc, ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną może nastąpić jedynie w przypadkach wyjątkowych, które zostały wymienione w niniejszym artykule./AB